ارزیابی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال در تصاویر توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی ( CBCT ) در جمعیتی از شمال کشور ایران
ارزیابی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال در تصاویر توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی ( CBCT ) در جمعیتی از شمال کشور ایران
دکتر فریدا عابسی1، دکتر سینا حقانی فر2، دکتر ثریا خفری3، علی منتظری4
1-دانشیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران
2-دانشیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران
3-استادیار گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، گروه پزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران
4-دندانپزشک
تاریخ ارائه مقاله: - تاریخ پذیرش:
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
چکیده
مقدمه و هدف: تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال نقش بسزایی در پاتولوژی های کمپلکس سینونازال، انسداد درناژ، جریان هوا و موفقیت درمان های جراحی دارند. هدف از این مطالعه، بررسی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال در تصاویر CBCT در جمعیتی از شمال ایران می باشد.
مواد و روش کار: در این مطالعه مقطعی 159 تصویر CBCT مورد بررسی قرار گرفت. تنوعات آناتومیکی مورد ارزیابی شامل: Concha bullosa, Paradoxical middle turbinate, Uncinate process hypertrophy and pneumatization, hypertrophied bulla ethmoidalis, agger nasi cell, maxilo-ethmoidal cell (Haller's cell) می باشد که از لحاظ فراوانی و به تفکیک جنس، وقوع یکطرفه/دوطرفه و سمت درگیر در موارد یکطرفه( چپ/راست ) بررسی شدند. داده ها وارد نرم افزارSPPS V22)) شد. P< 0.05 معنادار تلقی گردید.
یافته ها: از میان 159 مورد، 82 نفر (51.6%) مونث و 77 نفر (48.4 %) مذکر بوده و در بازه سنی 80-12 سال (با میانگین14.79±33.12 سال) قرار داشتند. agger nasi cell و کونکا بولوزا به ترتیب با شیوع 155 مورد (97.5 %) و 151 مورد (95 %) شایعترین یافته ها و اغلب دوطرفه بودند. کمترین فراوانی ها مربوط به هایپرتروفی bulla ethmoidalis، 6 مورد (3.8%) و هایپرتروفی زائده چنگکی، 11 مورد (6.9 %) بود. Paradoxical middle turbinate در 28 مورد (17.6%)، پنوماتیزاسیون زائده چنگکی در 61 مورد (38.4%) و Haller's cell در 62 مورد (39%) مشاهده شد. هیچ رابطه معناداری بین جنس با تنوعات آناتومیک مشاهده نشد.(p> 0.05)
نتیجه گیری: با توجه به شیوع بالای تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال، تصاویر CBCT به دلیل رزولوشن بالا نسبت به مدالیتی های سه بعدی دیگر، جهت ارزیابی قبل از درمان مناسب به نظر می رسد.
واژه های کلیدی: تنوعات آناتومیکی، کمپلکس استئومئاتال، توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی ( CBCT ) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- مولف مسؤول، نشانی: بابل، دانشکده دندانپزشکی، گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، تلفن: 01132291408-9، موبایل: ------ ، فکس:01132291093
E-mail:
مقدمه
کمپلکس استئومئاتال (osteomeatal complex) شامل مجموعه استیوم ماگزیلاری، اینفاندیبولوم، زائده چنگکی (uncinate ptocess)، هیاتوس سمیلوناریس) (hiatus semilunaris، بولای اتموئید (ethmoidal bulla) و مئاتوس میانی است .این ناحیه، مسیر معمول درناژ سینوس های فرونتال، ماگزیلاری و سلول های هوایی قدامی اتموئید بوده، لذا باید به دقت برای باز بودن بررسی گردد.(1) بعضی از تنوعات آناتومیک کمپلکس استئومئاتال بسیار مهم بوده و احتمالا در انسداد درناژ، ونتیلاسیون و متعاقبا افزایش خطر بیماری های مخاطی سینوس نقش دارند. این تنوعات آناتومیکی شایع عبارت اند از:
Ø Concha bullosa
Ø Paradoxical middle turbinate
Ø Uncinate process hypertrophy & pneumatization
Ø Hypertrophy of the Bulla ethmoidalis
Ø Agger nasi cell
Ø Maxilo-ethmoidal cell ( Haller's cell )
کونکا بولوزا (Concha bullosa) که یکی از شایع ترین تنوعات آناتومیکی است بصورت پنوماتیزاسیون ( تشکیل حفراتی از هوا در استخوان ) یکی از توربینت ها ( اغلب توربینت میانی ) تظاهر می یابد که میتواند یکطرفه یا دوطرفه باشد. Paradoxical middle turbinate شرایطی است که توربینت میانی به طرفی خم می شود و همگرایی آن به سمت مئاتوس میانی است و باعث انسداد درناژ و ونتیلاسیون می گردد که می تواند یکطرفه یا دوطرفه باشد. تغییرات زائده چنگکی( Uncinate process) شامل هایپرتروفی، انحراف لترالی یا مدیالی و پنوماتیزاسیون است که موجب انسداد اینفاندیبولوم اتموئید، سلولهای اتموئید قدامی و سینوس های فرونتال و ماگزیلاری می شود. بولای اتموئید (ethmoidalis Bulla ) بزرگترین سلول اتموئید قدامی است که ظاهرا بیشترین پنوماتیزاسیون در آن رخ می دهد، بعلاوه ممکن است با چرک، کیست یا پولیپ پر شود. هایپرتروفی آن منجر به رینوسینوزیت می گردد. Agger nasi cell در سطح اتموئید قدامی و استخوان لاکریمال در قدام محل شروع توربینت میانی قرار دارد. گسترش آن موجب سینوزیت فرونتال مزمن یا راجعه می شود. Haller's cell از اتموئید قدامی به طرف کف اوربیت گسترش می یابد. رشد بیش از حد آن منجر به انسداد استیوم سینوس ماگزیلاری یا اینفاندیبولوم اتموئید می شود. از آنجا که این ابنرمالیتی های ساختاری کمپلکس استئومئاتال ندرتا به درمان های داروئی پاسخ می دهند معمولا نیاز به درمان های جراحی دارند.(2) بررسی تصاویر کراس سکشنال این تنوعات آناتومیک به عنوان بخشی از ارزیابی قبل از عمل بر موفقیت و ایمنی جراحی سینوس های پارانازال (از جمله FESS و Rhinoplasty) موثر است. همچنین با توجه به پیشرفت های تکنولوژی تصویربرداری در دهه اخیر علاقه زیادی نسبت به جزئیات آناتومی رادیولوژیکی پیچیده سینوس های پارانازال و کمپلکس استئومئاتال وجود دارد. (2, 3) کمپلکس استئومئاتال به بهترین شکل در مقاطع کرونال و اگزیال مشاهده می گردد. (1)
تکنولوژیCone Beam Computed Tomography (CBCT) ، نوعی تصویربرداری تشخیصی سه بعدی است که امکان مشاهده حجمی ساختارهای مورد نظر را در تصاویری دقیق و با رزولوشن بالا فراهم می کند. این تکنولوژی در ابتدا در سال 1980 در آنژیوگرافی استفاده شد و امروزه تكنيكی محبوب در روند تشخيص و درمان است. این تکنیک تصاوير سه بعدي باجزئيات و دقت بالا فراهم کرده و نسبت به MDCT دوز اشعه و آرتیفکت فلزی کمتری دارد. دوز تابشی نسبتا پایین به همراه طراحی فشرده تجهیزات اسکنرهای CBCT موجب افزایش استفاده از آن در تشخیص، طرح ریزی جراحی و کاربردهای حین عمل بویژه در ناحیه سر و گردن شده است. تصاویر CBCT از کیفیت مناسبی برای مشاهده و بررسی سینوس های پارانازال حتی در پایین ترین دوز تابشی برخوردارند. همچنین طرح درمان های جراحی دقیق و با جزئیات پس از بررسی های CBCT آسانتر پایه ریزی میشوند.(1, 3) در مطالعات مشابه، استفاده از CBCTجهت ارزیابی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال، نقش موثري در تشخيص دقیق پاتولوژی های سینوس ماگزیلاری، ارائه درمان مناسب و متعاقبا كاهش عوارض مربوطه داشته است و نتایج حاکی از حساسیت و دقت تصویربرداری بسیار بالای تکنیک CBCT با دوز تابشی کم بوده است. (3, 4, 5, 6, 7) در این مطالعه به بررسی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال در تصاویر CBCT در جمعیتی از شمال کشور ایران پرداخته شد.
مواد و روش ها
در این پژوهش تعداد 159 تصویر CBCT تهیه شده توسط دستگاه CBCT (Giano, Newtom, Italy) مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه گذشته نگر یافته های مربوط به تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال ارزیابی شد. تصاویر CBCT مورد نیاز از بیماران مراجعه کننده به یک کلینیک رادیولوژی دهان، فک و صورت در شمال کشور ایران جمع آوری شدند. معیار ورود به مطالعه بیماران بالای 18 سال بود. همچنین تصاویر ناواضح و دچار آرتیفکت های تصویری از مطالعه خارج شدند. پس از جمع آوری تصاویر CBCT مورد نیاز، تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال در مقاطع مختلف (ضخامت مقاطع 0.5 میلی متر و فواصل (اینتروال) 1 میلی متر) توسط دو متخصص رادیولوژی دهان، فک و صورت به طور همزمان بررسی شد. تنوعات آناتومیکی مورد ارزیابی شامل: Concha bullosa, Paradoxical middle turbinate, Uncinate process hypertrophy and pneumatization, Hypertrophied Bulla ethmoidalis, Agger nasi cell, Maxilo-ethmoidal cell (Haller's cell) بود که از لحاظ فراوانی و به تفکیک جنس، وقوع یکطرفه/دوطرفه و سمت درگیر در موارد یکطرفه( چپ/راست ) بررسی شدند. لازم به ذکر است به منظور بررسی دقیق تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال از تمام مقاطع موجود استفاده شد. داده ها پس از ورود به نرم افزار ) SPPS ( V22 با استفاده از آمارهای توصیفی و شاخص های تعداد و درصد گزارش شد. P< 0.05 معنادار تلقی گردید.
یافته ها
در این مطالعه تعداد 159 تصویر CBCTاز ناحیه سینوس ماگزیلاری بیماران بررسی شد. نتایج آزمون آماری نشان داد که از میان 159 مورد تحت مطالعه، 82 نفر (51.6%) مونث و 77 نفر (48.4%) مذکر بوده و در بازه سنی 12 تا 80 سال (با میانگین14.79±33.12 سال) قرار داشتند.
در جدول-1، فراوانی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال مورد مطالعه در این پژوهش گزارش شده است. در همه افراد تحت مطالعه حداقل یک مورد تنوع آناتومیکی مشاهده شد و در اکثر موارد بیش از یک تنوع آناتومیکی در یک فرد وجود داشت. Agger nasi cell و کونکا بولوزا به ترتیب با شیوع 155 مورد (97.5 %) و 151 مورد (95 %) شایعترین یافته ها بودند که اغلب دوطرفه بودند. پنوماتیزاسیون زائده چنگکی در 61 مورد (38.4%) و Haller's cell در 62 مورد (39%) مشاهده شد که اغلب یکطرفه بود. فراوانی هایپرتروفی زائده چنگکی 11 مورد (6.9 %) و Paradoxical middle turbinate 28 مورد (17.6%) بود. کمترین فراوانی مربوط به هایپرتروفی Bulla ethmoidalis بود که فقط در 6 مورد (3.8%) مشاهده شد.
در این مطالعه فراوانی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال به تفکیک وقوع یکطرفه/دوطرفه و سمت درگیر در موارد یکطرفه( چپ/راست ) بررسی شدند که نتایج به دست آمده به ترتیب در جدول-2 و جدول-3 گزارش شده است. نتایج جدول-2 نشان داد که تنها در مورد تنوعات آناتومیک Agger nasi cell و کونکا بولوزا به صورت معناداری سمت درگیر دوطرفه و در Haller's cellیکطرفه بوده است. (p< 0.05)
هایپرتروفی Bulla ethmoidalis یکطرفه تنها در 3 مورد دیده شد که همگی در سمت چپ بودند. در مورد فراوانی هایپرتروفی Bulla ethmoidalis، به طور معناداری در سمت چپ بیشتر از سمت راست دیده شد(p< 0.05)، (جدول-3).
جدول-1. فراوانی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال
متغیر
وجود دارد
وجود ندارد
P value
Agger nasi cell
155
(97.5%)
4
(2.5%)
p< 0.001
کونکا بولوزا
151
(95%)
8
(5%)
p< 0.001
پنوماتیزاسیون زائده چنگکی
61
(38.4%)
98
(61.6%)
p< 0.001
هایپرتروفی زائده چنگکی
11
(6.9%)
148
(93.1%)
p< 0.001
Haller's cell
62
(39%)
97
(61%)
p< 0.001
Paradoxical middle turbinate
28
(17.6%)
131
(82.4%)
آناتومیک p< 0.001
هایپرتروفی Bulla ethmoidalis
6
(3.8%)
153
(96.2%)
p< 0.001
جدول-2. فراوانی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال به تفکیک وقوع یکطرفه/دوطرفه
متغیر
دوطرفه
یکطرفه
P value
Agger nasi cell
134
(86.5%)
21
(13.5%)
p< 0.001
کونکا بولوزا
123
(81.5%)
28
(18.5%)
p< 0.001
پنوماتیزاسیون زائده چنگکی
20
(32.8%)
41
(67.2%)
p> 0.05
هایپرتروفی زائده چنگکی
5
(45.5%)
6
(54.5%)
p> 0.05
Haller's cell
8
(12.9%)
54
(87.1%)
p< 0.001
Paradoxical middle turbinate
17
(60.7%)
11
(39.3%)
p> 0.05
هایپرتروفی Bulla ethmoidalis
3
(50%)
3
(50%)
p> 0.05
جدول-3. فراوانی تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال به تفکیک سمت درگیر در موارد یکطرفه( چپ/راست )
متغیر
راست
چپ
P value
Agger nasi cell
10
(47.6%)
11
(52.4%)
p> 0.05
کونکا بولوزا
10
(35.7%)
18
(64.3%)
p< 0.001
پنوماتیزاسیون زائده چنگکی
13
(31.7%)
28
(68.3%)
p> 0.05
هایپرتروفی زائده چنگکی
4
(66.7%)
2
(33.3%)
p> 0.05
Haller's cell
23
(42.6%)
31
(57.4%)
p> 0.05
Paradoxical middle turbinate
6
(54.5%)
5
(45.5%)
p> 0.05
هایپرتروفی Bulla ethmoidalis
0
3
(100%)
p< 0.001
هیچ رابطه معناداری بین جنس با تنوعات آناتومیک مشاهده نشد.(p> 0.05)
بحث
در مطالعه حاضر، Agger nasi cell با فراوانی 97.5% شایع ترین تنوع آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال بوده و شیوع دوطرفه آن با اختلاف معناداری بیشتر از شیوع یکطرفه بود. گسترش آن می تواند موجب سینوزیت فرونتال مزمن یا راجعه گشته و علائمی از جمله فشار در ناحیه صورت، انسداد بینی، ترشحات مخاط بینی، درد در سینوس و سردرد به همراه دارد. (2) شیوع این مورد در مطالعات Khojastepour و Bolger به ترتیب 93.2% و 98.5% گزارش شد. (3, 8) در مطالعه Navarro در سال 2001، Agger nasi cell در تصاویر CT در همه افراد جامعه مورد مطالعه مشاهده شد. (9) اما در برخی مطالعات از جمله Budu و Aramani شیوع بسیار کمی به ترتیب معادل 5.07% و 1.9% داشت. (2, 10) در مطالعه Waniو همکاران اختلافی در حضور یکطرفه با دوطرفه مشاهده نشد که با مطالعه حاضر همخوانی ندارد. (11) درحالیکه در مطالعه Khojastepour شیوع دوطرفه با اختلاف قابل توجهی بیشتر از یکطرفه بود که در توافق با مطالعه حاضر است. (3) شیوع Agger nasi cell رابطه معناداری با جنس نشان نداد که با مطالعات Khojastepour و Budu همخوانی دارد. (2, 3) علت این تفاوت ها می تواند مربوط به روش تشخیص، تکنیک تصویربرداری، تفاوت های نژادی و حجم جامعه مورد مطالعه باشد.
در این مطالعه، کونکا بولوزا با فراوانی 95% دومین تنوع آناتومیکی شایع بود. این اختلال آناتومیک در ابتلا و گسترش سینوزیت مزمن نقش داشته و مانع از خروج مخاط می گردد.(1) در مطالعات مختلف فراوانی این مورد از کمتر از 5% تا بیش از 70% گزارش شده است. (2, 3, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16) رنج متغیر فراوانی کونکا بولوزا در مطالعات مختلف می تواند به دلیل تفاوت های نژادی و حجم جامعه مورد مطالعه باشد. در این مطالعه حضور دوطرفه کونکا بولوزا به طور معناداری بیشتر از یکطرفه بود که این مساله برخلاف مطالعهWani است که در آن حضور یکطرفه کونکا بولوزا نسبت به دوطرفه شیوع قابل ملاحظه ای داشت.(11) به علاوه فراوانی کونکا بولوزا رابطه معناداری با جنس نشان نداد که با مطالعات Khojastepour و Budu همخوانی دارد. (2, 3) در بررسی رابطه کونکا بولوزا با سایر تنوعات آناتومیک ارتباط معناداری مشاهده نشد.
در مطالعات مختلف فراوانی Haller's cell از 1% تا 68% متغیر بوده است. (3, 17)در این مطالعه فراوانی Haller's cell 39% به دست آمد و در مطالعاتFadda ،Kaygusuz ، Ali و Bolger به ترتیب 2%، 16.1% ، 36.3% و 45.9% گزارش شد.(4, 8, 12, 15) در این مطالعه فراوانی Haller's cell به صورت یکطرفه به طور معناداری بیشتر از دوطرفه مشاهده شد. در مطالعه Wani و همکاران تمام Haller's cell های مشاهده شده بصورت یکطرفه بود (11) اما در مطالعه Khojastepour و همکاران شیوع موارد دوطرفه بیشتر از یکطرفه بود. (3) در این مطالعه فراوانی Haller's cell رابطه معناداری با جنس نداشت که با مطالعه Khojastepour و همکاران همخوانی دارد. (3) شایان ذکر است رشد بیش از حد Haller's cell منجر به انسداد استیوم سینوس ماگزیلاری یا اینفاندیبولوم اتموئید میشود؛ همچنین در بعضی موارد منجر به نازک شدن کمپلکس استئومئاتال و انسداد درناژ سینوس ماگزیلاری می گردد که تمامی این موارد از عوامل زمینه ساز سینوزیت می باشند. (2, 5)
تغییرات زائده چنگکی می تواند منجر به نازک شدن کمپلکس استئومئاتال، انسداد اینفاندیبولوم اتموئید، سلولهای اتموئید قدامی و سینوس های فرونتال و ماگزیلاری شده و با انسداد مسیر درناژ منجر به التهاب می گردد، لذا از عوامل زمینه ساز ابتلا به سینوزیت می باشد. (2, 5) از جمله تغییرات زائده چنگکی هایپرتروفی آن می باشد. در مطالعه حاضر فراوانی این مورد 6.9% گزارش شد که با مطالعه Aramani و همکاران که این فراوانی را 5.6% اعلام کرد در توافق می باشد. (10) این در حالیست که در مطالعه Wani و همکاران این فراوانی 21% گزارش شد که نسبت به یافته مطالعه حاضر خیلی بیشتر بوده و همخوانی ندارد. (11) این اختلاف چشمگیر در میزان شیوع می تواند به دلیل تفاوت های نژادی و جغرافیایی و حجم جامعه مورد مطالعه باشد. در این مطالعه اختلاف چشمگیری بین حضور یکطرفه و دوطرفه هایپرتروفی زائده چنگکی وجود نداشت که این مساله در توافق با مطالعه Khojastepour و همکاران می باشد (3)، در حالی که در مطالعه Wani و Faddaشیوع یکطرفه بیشتر از دوطرفه بود. (11, 12) پنوماتیزاسیون زائده چنگکی پدیده نسبتا نادری است که در مطالعات گذشته شیوع آن از 0.4% تا 9% گزارش شده است (12, 15, 18) اما در مطالعه حاضر 38.4% گزارش شد که در مقایسه با موارد مذکور بسیار بیشتر است. دلیل این اختلاف قابل ملاحظه را تنها می توان به تفاوت های نژادی و موقعیت جغرافیایی نسبت داد. در این مطالعه بین هایپرتروفی و پنوماتیزاسیون زائده چنگکی ارتباط معناداری وجود نداشت و هیچ رابطه معناداری با جنس وجود نداشت اما در مطالعه Khojastepour و همکاران تغییرات زائده چنگکی با اختلاف معناداری در جنس مذکر بیشتر بود. (3) در حالیکه در مطالعه Budu و همکاران هایپرتروفی زائده چنگکی در زنان حدودا دو برابر بیشتر از مردان مشاهده شد. (2)
Paradoxical middle turbinate آنومالی است که منجر به انسداد حفره بینی، اینفاندیبولوم و مئاتوس میانی شده و در نتیجه باعث بسته شدن مسیر تنفسی و درناژ می گردد. (2) در این مطالعه فراوانی آن معادل 17.6% به دست آمد و با اینکه وقوع دوطرفه آن بیشتر بود اما اختلاف معناداری مشاهده نشد. در مطالعات Wani و Faddaشیوع آن به ترتیب 9.33% و 6.4% بود و حضور یکطرفه به طور قابل توجهی بیشتر بود که با مطالعه حاضر همخوانی ندارد. (11, 12) در این مطالعه رابطه معناداری بین Paradoxical middle turbinate با جنس مشاهده نشد، همچنین تفاوتی در فراوانی موارد یکطرفه بین سمت چپ و راست وجود نداشت. در مطالعه Khojastepour و همکاران شیوع این مورد 10% بود و در هر دو جنس به یک اندازه مشاهده شد، حضور یکطرفه آن بیشتر از دوطرفه بود و همچنین حضور موارد یکطرفه آن در سمت چپ دو برابر بیشتر از سمت راست بود. (3) در بررسی رابطه فراوانیParadoxical middle turbinate با فراوانی هایپرتروفی Bulla ethmoidalis ارتباط آماری معناداری وجود نداشت.
هایپرتروفی Bulla ethmoidalis می تواند منجر به رینوسینوزیت گردد؛ بعلاوه ممکن است با چرک، کیست یا پولیپ پر شود. (2) این آنومالی با فراوانی 3.8% کمترین تنوع آناتومیکی مشاهده شده در این مطالعه بود. شیوع یکطرفه و دوطرفه آن یکسان بود اما تمام موارد یکطرفه در سمت چپ بوده و هیچ موردی در سمت راست مشاهده نشد. اگر چه تمام موارد هایپرتروفی دوطرفه در مردان مشاهده شد اما ارتباط معناداری با جنس مشاهده نشد. در مطالعه Fadda و همکاران فراوانی این آنومالی 32.8% بوده، شیوع یکطرفه آن بیشتر از دوطرفه بود و در موارد یکطرفه، درگیری سمت چپ بیش از دو برابر سمت راست بود که این مساله با مطالعه حاضر همخوانی دارد. (12) در مطالعه Budu و همکاران فراوانی آن 10.93% به دست آمد و اختلاف قابل توجهی در شیوع آن بین دو جنس مشاهده نشد. (2)
نتیجه گیری
در این مطالعه Agger nasi cell و کونکا بولوزا شایعترین تنوعات آناتومیکی بودند که اغلب حضور دوطرفه داشتند. کمترین فراوانی ها مربوط به هایپرتروفی Bulla ethmoidalis و هایپرتروفی زائده چنگکی بود. لازم به ذکر است پنوماتیزاسیون زائده چنگکی در این مطالعه نسبت به سایر مطالعات شیوع بسیار بالایی داشت که می تواند مربوط به تفاوت های نژادی و جغرافیایی باشد. هیچ رابطه معناداری با جنس و بین دو متغیر مشاهده نشد. با توجه به شیوع بالای تنوعات آناتومیکی کمپلکس استئومئاتال، تصاویر CBCT به دلیل رزولوشن بالا نسبت به مدالیتی های سه بعدی دیگر، جهت ارزیابی قبل از درمان مناسب به نظر می رسد.
تقدیر و تشکر
این مقاله نتیجه پایان نامه به شماره ----------------- می باشد. بدین وسیله از شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل جهت حمایت های مادی تشکر و قدردانی می گردد.
منابع
1-White SC, Pharoah MJ.Oral Radiology Principles and Interpretation, 7th ed. Mosby Elsvier; 2014.
2-Budu V, Schnider A, Tache MS, Bulescu I. Evaluation of ostiomeatal complex pathology related to endoscopic sinus surgery – a retrospective analysis. Romanian Journal of Rhinology, Vol. 5, No. 18, April-June 2015.
3-Khojastepour L., Mirhadi S., Mesbahi SA. Anatomical Variations of Ostiomeatal Complex in CBCT of Patients Seeking Rhinoplasty. J Dent Shiraz Univ Med Sci., March 2015; 16(1): 42-48.
4- Ali IK, Sansare K, Karjodkar FR, Vanga K, Salve P, Pawar AM. Cone-beam computed tomography analysis of accessory maxillary ostium and Haller cells: Prevalence and clinical significance. Imaging Science in Dentistry. 2017; 47(1):33-37.
5- Roman RA, Hedesiu M, Gersak M, Fidan F, Baciut G, Baciut M. Assessing the prevalence of paranasal sinuses anatomical variants in patients with sinusitis using cone beam computer tomography. 2015 Nov. DOI: 10.15386/ cjmed-598.
6- Shahidi S, Zamiri B, Momeni Danaei S, Salehi S, Hamedani S. Evaluation of Anatomic Variations in Maxillary Sinus with the Aid of Cone Beam Computed Tomography (CBCT) in a Population in South of Iran. Journal of Dentistry. 2016; 17(1):7-15.
7- Friedrich RE, Fraederich M, Schoen G. Frequency and volumetry of infraorbital ethmoid cells (Haller cells) on cone-beam computed tomograms (CBCT) of the mid-face. GMS Interdiscip Plast Reconstr Surg DGPW. 2017; 6:Doc07. DOI: 10.3205/iprs000109, URN: urn: nbn: de: 0183-iprs0001096.
8- Bolger WE, Butzin CA, Parsons DS. Paranasal sinus bony anatomic variations and mucosal abnormalities: CT analysis for endoscopic sinus surgery. Laryngoscope. 1991 Jan; 101(1 Pt 1):56–64.
9- Navarro JAC (2001). The Nasal Cavity and Paranasal Sinuses: Surgical Anatomy. Springer, Heidelberg.
10-Aramani A, Karadi RN, Kumar S. A Study of Anatomical Variations of Osteomeatal Complex in Chronic Rhinosinusitis Patients-CT Findings. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2014 Oct, Vol-8(10): KC01-KC04.
11-Wani AA, Kanotra S, Lateef M, Ahmad R, Qazi SM, Ahmad S. CT scan evaluation of the anatomical variations of the ostiomeatal complex. Indian J Otolaryngol Head Neck Surg (July–September 2009) 61:163–168.
12- Fadda GL, Rosso S, Aversa S, Petrelli A, Ondolo C, Succo G. Multiparametric statistical correlations between paranasal sinus anatomic variations and chronic rhinosinusitis. Acta Otorhinolaryngologica Italica. 2012; 32(4):244-251.
13- PÉREZ-PIÑAS I, SABATÉ J, CARMONA A, CATALINA-HERRERA CJ, JIMÉNEZ-CASTELLANOS J. Anatomical variations in the human paranasal sinus region studied by CT. Journal of Anatomy. 2000; 197(Pt 2):221-227.
14- Dutra LD, Marchiori E. Helical computed tomography of the paranasal sinuses in children: evaluation of sinus inflammatory diseases. Radiologia Brasileira. 2002; 35:161-169.
15- Kaygusuz A, Haksever M, Akduman D, Aslan S, Sayar Z. Sinonasal Anatomical Variations: Their Relationship with Chronic Rhinosinusitis and Effect on the Severity of Disease—A Computerized Tomography Assisted Anatomical and Clinical Study. Indian Journal of Otolaryngology and Head & Neck Surgery. 2014; 66(3):260-266.
16- Al-Abri R, Bhargava D, Al-Bassam W, Al-Badaai Y, Sawhney S. Clinically Significant Anatomical Variants of the Paranasal Sinuses. Oman Medical Journal. 2014; 29(2):110-113.
17- Liu X, Zhang G, Xu G. Anatomic variations of the ostiomeatal complex and their correlation with chronic sinusitis: CT evaluation. Zhonghua er bi yan hou ke za zhi. 1999; 34(3):143-146.
18- Zinreich SJ, Mattox DE, Kennedy DW, Chisholm HL, Diffley DM, Rosenbaum AE. Concha Bullosa: CT Evaluation. Journal of Computer Assisted Tomography. 1988; 12(5):778-784.